مشکلات در عضلات کف لگن عموما به دوگونه می باشد یکی ضعف عضلات و دیگری اسپاسم شدید عضله که توانایی ریلکس کردن را ندارد.
بی اختیاری ادرار به معنای خروج غیر ارادی ادرار و یا مدفوع و در بعضی موارد هر دو مورد می باشد که شایان ذکر است درصد بالایی از مردم جامعه درگیر این عارضه می باشند. شایان ذکر است یکی از علل اصلی بی اختیاری ادرار ضعف عضلات کف لگن می باشند. یکی از راههای درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک کف لگن میباشد.
انواع بی اختیاری ادرار
ما در مجموع ۵ گونه بی اختیاری ادرار داریم که به قرار زیر می باشد
- بی اختیاری ادرار استرسی : در این مدل اصولا بی اختیاری به علت ایجاد مشکل در سیستم انقباض عضلات مانند کشیده شدن بیش از حد در زمان زایمان می باشد .در این حالت خروج ادرار بعد از یک فعالیت فیزیکی صورت میپذیرد مانند خندیدن ، بلند کردن جسم سنگین و عطسه کردون و … می باشد.
- بی اختیاری ادرار اورژانسی : در این گونه از بی اختیاری بیمار با اندکی ادرار در مپانه احساس بیرون روی پیدا میکند که عامل اصلی این گونه فعالیت بیش از حد عضلات مپانه و یت ضعف عضلات کف لگن می باشد.
- بی اختیاری ادرار ترکیبی : در این بیماران علایم ترکیبیی از نوع اولی می باشد.
- بی اختیاری سر ریز : این حالت به علت عدم خارج شدن و احتباس ادرار ایجاد می شود.
- بی اختیاری انعکاسی غیر ارادی : این گونه از بی اختیاری به علت آسیب اعصاب مرکزی در بیمار رخ میدهد.
شایع ترین انواع و دلایل ایجاد بی اختیاری های دفع مدفوع
در کل بی اختیاری بیشتر به علت نقص در سیستم انقباض گیری عضلات کف لگن پس از زایمان ها و پارگی در نواحی پرینه و یا جراحی در آن نواحی و افزایش سن. در این افراد حسگر های عصبی به خوبی کار نکرده در نتیجه پر شدن یا خالی شدن را به درست پاسخ نمی دهند.
به طور کلی این گونه بی اختیاری را به سه گروه اصلی تقسیم می کنند:
- خروج گاز روده به صورت غیر ارادی (شایع ترین مدل)
- خروج غیرارادی گاز به همراه مدفوع آبکی
- خروج غیر ارادی مدفوع سفت
چه تمریناتی به جلوگیری از بی‌اختیاری ادرار کمک کند؟
عضلات کف لگن تکیه‌گاه مثانه هستند و به کنترل مثانه کمک می‌کنند. اگر کسی به بی‌اختیاری ادرار مبتلا است و بتواند یاد بگیرد عضلات کف لگن خود را تقویت کند، شانس بهتری دارد که بیماری خود را بهبود خواهد بخشید. زنانی که برای تقویت این عضلات آموزش دیده‌اند، به احتمال زیاد گزارش میدهد که درمان شده‌اند یا بهبود یافته‌اند.
- انجام دادن تمرینات عضلات کف لگن که با نام تمرینات کِگل شناخته شده است، راحت است و می‌توان در حالت درازکش، ایستاده و یا نشسته آنها را انجام داد بدون اینکه کسی چیزی در مورد آن بفهمد. بسیاری از زنان تمرینات کِگل را قبل، در طول و بعد از بارداری انجام می‌دهند تا عضلات تکیه‌گاه مثانه را تقویت کنند.
- یک راه سریع برای اینکه بفهمید چگونه می‌توانید تمرینات کِگل را انجام دهید این است که در حین ادرار کردن سعی کنید جریان ادرار را متوقف یا کُند کنید؛ با این کار متوجه خواهید شد که چه ماهیچه‌های درگیر عمل ادرار کردن هستند. برای انجام تمرینات کِگل، این ماهیچه‌ها را به مدت ۵ ثانیه منقبض و سپس رها کنید. اگر در حین انجام دادن تمرینات کِگل معده شما منقبض شد، بدانید که تمرین را درست انجام نداده‌اید. باید شکم خود را بیرون بدهید که با تغییر فشار احشا شکمی مواجه نشوید.
بیوفیدبک برای بی‌اختیاری ادرار
اگر عضلات بیمار خیلی ضعیف شده باشند و یا اینکه برای بیمار سخت باشد که احساس کند کدام یک از عضلات او نیاز به منقبض شدن دارند؛ فیزیوتراپیست با کمک یک مانیتور و یا سیگنال‌های شنوایی از طریق بیوفیدبک کف لگن انجام دهد میتواند ورزش های کگل را به بیمار آموزش دهد، الکترودهایی در خارج از واژن یا میله‌ای کاوشگر در درون واژن قرار می‌گیرند تا فعالیت عضلات کف لگن را در حین منقبض کردن اندازه‌گیری کنند. بیمار با کمک متخصص فیزیوتراپی خود میتواند انقباض عضلات خود را روی مانیتور تماشا کند و یاد بگیرد که تمرینات چگونه عضلات را تقویت می‌کنند. در واقع امکان مشاهده و آشنایی با نحوه عملکرد مؤثر عضلاتی روش کنترل عضلات را به بیمار آموزش بدهد.
یکی از درمان های بی اختیاری ادرار و مدفوع درمان با بیوفیدبک عضلات کف لگن می باشد به این گونه که در ابتدا برای بیمار جریان های انقباضی جهت عضلات کف لگن داده می شود و پس از آن به کمک دستگاه بیوفیدبک کف لگن آموزش صحیح انقباض گیری و یا شل کردن و ایجاد کنترل بر روی انقباض و شلی عضله داده می شود. گفتنی است که در بیوفیدبک با کمک حس لامسه، شنیداری و دیداری ورزش های لازم جهت تقویت عضلات آموزش داده می شود.
چه میزان زمان طول میکشد تا بیمار از طریق درمان‌های فیزیکی، کنترل مثانه خود را دوباره بازیابد؟
بازیابی کنترل طبیعی مثانه میتواند حتی چندین ماه طول بکشد اما به طور کل بیمار باید با فیزیوتراپی لگن زمان کمتری و کوتاه تری متوجه تغییر شود به عنوان یک قاعده کلی حدود یک ماه طول میکشد بیمار تغییرات کوچکی را مشاهده کند ولی با همین تغییرات حس کنترل مثانه در فرد قوی تر میشود.
بازآموزی مثانه چیست و چگونه میتواند به بیمار ان که دچار این مشکل هستند کمک کند؟
بازآموزی مثانه بر این مفهوم استوار هست که شما بیشتر از اینکه بتوانید راههای دیگر را به درستی انجام بدهید، قادرید مثانه خود را کنترل کنید.
متخصص فیزیوتراپی برای کمک به بیمار برنامه‌ای طرح میکند که ترکیبی از برنامه رفتن به توالت و اصلاح رفتار است. برای مثال اگر بیمار هر یک ساعت یک بی‌اختیاری ناگهانی داشته، درمانگر باید برنامه رفتن به توالت را هر ۴۵ دقیقه تنظیم می‌کرده باشد. بعد از اینکه چند روز گذشت و بیمار بین فاصله‌های رفتن به توالت نشت ادرار نداشت، می‌توان فاصله زمانی رفتن به توالت را ۲۰ دقیقه افزایش داد.
اما نباید فقط زمان را تغییر داد بلکه باید به موارد زیر نیز توجه کرد:
- تغییرات رژیم غذایی مانند کاهش مصرف محرک‌های مثانه ازجمله کافئین و یا استفاده از فیبر میتواند بخشی از برنامه درمانی باشد.
- تغییر رفتار بیمار جنبه‌ی دیگری از برنامه بازآموزی مثانه میباشد و بخشی از برنامه مقابله با بی‌اختیاری فوریتی به حساب خواهد امد. بی‌اختیاری فوریتی میتواند نشانه تحریک‌پذیری مثانه باشد و هنگامی که کسی سراسیمه و در خارج از زمان برنامه‌ریزی شده به توالت می‌رود؛ این برنامه نمی‌تواند به بی‌اختیاری او کمک کند. اگر مشکل این بود که بیمار در ساعاتی خارج از زمان‌های برنامه‌ریزی شده نیاز به رفتن به توالت دارد، فیزیوتراپیست میتواند راهکارهای استراحت و ریلکس کردن شامل تنفس عمیق و ورزش‌های عضلات کف لگن را به کار بگیرد.